کد مطلب:49230 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

قرآن، معجزه ي آخرين فرستاده اي خداست. وجوه اعجاز قرآن چيست؟

جواب تفصيلي:

وجوه مختلفي براي اعجاز قرآن گفته شده(127) كه مي توان آنها را به سه بخش طبقه بندي نمود:

1 ـ اعجاز لفظي قرآن.

2 ـ اعجاز محتوايي قرآن.

3 ـ اعجاز قرآن از جهت آورنده ي آن.



1 ـ اعجاز لفظي قرآن

اعجاز لفظي قرآن به دوگونه مطرح شده است: اعجاز بلاغي و اعجاز عددي.

بحث اعجاز بلاغي قرآن، يا بلاغت قرآني، از گذشته هاي دور شناخته شده بوده و تقريباً بين همه ي مذاهب اسلامي مورد التفات و توافق بوده است. البته برخي، اعجاز بلاغي قرآن را از اموري، مانند نظم،اسلوب و شيوه ي بياني قرآن جدا كرده و گفته اند: يكي از جهات اعجاز قرآن، اعجاز بلاغي آن است و جهت ديگر آن، نظم و اسلوب بياني قرآن است. برخي ديگر نيز وجه اعجاز قرآن را مجموع مركب از بلاغت و نظم و اسلوب آن دانسته اند.(128) ولي در واقع اينها از باب تكثير مثال است و همه ي موارد مرتبط با شيوه ي بياني قرآن به اعجاز بلاغي قرآن بر مي گردد.

شيوه ي بياني قرآن، شيوه اي است كه هيچ بشري، حتي ساحت بلند رسول اكرم(صلي الله عليه وآله وسلم)، نمي تواند به اين روش سخن گويد.

توضيح آنكه: در باب «تاريخ حديث» اهل سنت مدعي هستند كه رسول اكرم(صلي الله عليه وآله وسلم) از نوشتن احاديث و كلمات خودشان منع فرموده بودند و در اين باره روايتي از ايشان نقل مي كنند،(129) آنگاه با اين پرسش مواجه شده اند كه چرا حضرت از كتابت حديث نهي كرده اند؟

يكي از پاسخ هايي كه داده شده و در ميان اهل سنت خيلي معروف مي باشد، اين است كه سبب


بودند كه مي توانستند همانند قران سخن بليغ گويند، پاسخ داده است: لازمه ي اين سخن، انكار اعجاز بلاغي قرآن است.(131) به هر حال مسئله منع حضرت(صلي الله عليه وآله وسلم) از كتابت حديث ـ با اين كه احاديث ايشان، سخنان معمولي و از سوي خود نبوده، بلكه سخناني نوراني و به هدايت الهي و مكشوف از عالم غيب بوده است و مي توانسته رهگشاي بسياري از گرفتاريهاي امت اسلام باشد ـ يك اشكال اساسي بر اهل سنت محسوب مي شود، از اين رو در ميان علماي شيعه از گذشته تا حال اين ادعا كه حضرت رسول(صلي الله عليه وآله وسلم) از نوشتن احاديث نهي فرموده اند، نادرست شمرده شده است.

وجه ديگر اعجاز لفظي قرآن ، اعجاز عددي آن است. اين وجه اخيراً مطرح شده و با به كارگيري كامپيوتر در اين زمينه مورد توجه زيادي قرار گرفته است و با بيان ارتباطات عددي خاص ميان الفاظ و حروف قرآن سعي شده نشان داده شود كه اين روابط عددي نمي تواند در سخن بشري تحقق يابد.



2 ـ اعجاز محتوايي قرآن

جهات مختلفي را براي اعجاز محتوايي قرآن ذكر كرده اند كه ذيلاً اشاره مي شود:

أ) عدم وجود اختلاف در قرآن: آيه ي شريفه ي: افلا يتدبرون القرآن و لو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً(133) نيز ناظر به همين وجه اعجاز است.

ب) اخبار غيبي: در قرآن مطالبي نسبت به برخي افراد، يا بعضي از وقايع كه در آينده ـ يعني زمان بعد از نزول آيات ـ قرار بوده واقع شود، پيش بيني شده كه به همان صورت به وقوع پيوسته است. از جمله آيات كريمه ي الم غلبت الروم في ادني الارض و هم من بعد غلبهم سيغلبون(134) مي باشد.

ج) علوم و معارف قرآني: در قرآن مطالبي آمده كه لااقل در آن زمان هيچ بشري نمي توانسته به آنها دسترسي پيدا كند. البته هم اكنون نيز علوم و معارف بلندي در قرآن وجود دارد كه هنوز براي بشر ناشناخته مانده و بيشتر آنچه معلوم گشته از طريق خود پيامبر(صلي الله عليه وآله وسلم) و امامان معصوم(عليهم السلام) و هدايت هاي مستمر آنان بوده است، به طوري كه امروز بخش قابل توجهي از احاديث را روايات اعتقادي، مباحث عقلي، نكته هاي فلسفي و كلامي و موضوعات عرفاني تشكيل مي دهد. به هرحال، حتي اگر كسي فرضاً همه ي علوم و معارف قرآني را هم اكنون شناخته شده و در دسترس بشر بداند، هرچند به يقين در گذشته چنين نبوده است، اين امر از ارزش اعجازي قرآن در اين زمينه چيزي نمي كاهد. شايان توجه است كه اين اثبات اعجاز قرآن از طريق آورنده ي آن نيست، بلكه گفته مي شود اين علوم و معارف عميق و بلند آن قدر عظمت دارد كه از افق انديشه ي هر دانشمندي در آن روزگار بالاتر بوده است و به طور كلي انديشه اي بشري نبوده و نشان وحي الهي بر تارك آن ديده مي شود.

د ) عجز از ابطال معارف و علومي كه در قرآن آمده است: پس از گذشت ساليان دراز و بعد از اين همه پيشرفت هاي علمي بشر و تبادل دانش ها و فرهنگ ها هيچ كدام از مطالبي كه در قرآن آمده، ابطال نشده است و همين حقانيت قرآن و آسماني بودن آن را اثبات مي كند.

تذكر اين نكته مفيد است كه اگر چه شايد برخي از دانش هاي بشري ـ همانند منطق و رياضي ـ كه در يك مجموعه ي مدوّن گردآوري شده و از دوران كهن به ما ارث رسيده است ، ابطال نشده باشد، ولي بايد توجه نمود كه اولاً، اين دانش ها در قالب بديهيات اولي، يا فطري در انديشه ي هر خردمندي مكنون بوده است و كساني كه به تدوين اين مسايل پرداخته اند، در واقع گردآورنده بوده اند، و نه آورنده. ثانياً، به طور كلي كتاب هايي كه بشر تأليف مي كند، مربوط به يك دانش خاص و پيرامون موضوع ويژه اي مي باشد، در حالي كه يكي از مهم ترين ويژگي هايي كه بر رخسار علوم و معارف قرآن مي درخشد، گستردگي حوزه ي مباحث آن و اشاره به ده ها مطلب در يك سخن است.

اساساً اين خود، يكي ديگر از وجوه اعجاز است كه چنين دانش هاي گوناگوني را در خود جاي داده است. كدام بشري مي تواند علاوه بر دست يابي به علوم متفاوت و حوزه هاي كاملا بيگانه از هم ـ با آن همه دقت نظر و استواري بيان و گستردگي موضوعات ـ چنين دانش ها را به هم آميزد و مسايل را چنان در كنار يكديگر قرار دهد كه در صدر و ذيل سخنان، ميوه هاي متفاوتي از علوم گوناگون به دست آيد، به گونه اي كه نه مقصود، ضايع و نه پيوستگي زايل شود و نه خطايي صورت پذيرد و اين چنين قرن ها بدرخشد و از هرگونه ابطال پذيري مصون باشد؟



3 ـ اعجاز قرآن از جهت آورنده ي آن

اين وجه كه از قديم الايام مورد بحث واقع شده، بر اين مطلب تكيه دارد كه رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله وسلم)فردي امّي بوده، و چگونه مي توانسته است در ميان جزيرة العرب كه اصولاً با دانش و فرهنگ بيگانه بودند، چنين كتابي از پيش خود بياورد.

شايان ذكر است كه بحث اعجاز، اگرچه معمولا در مباحث علوم قرآني مطرح مي شود، در واقع بحثي كلامي است. از اين رو در برخي كتب كلامي هم ذكر شده است.

منابع مطالعه بيشتر:

مهدي هادوي تهراني، مباني كلامي اجتهاد، مؤسسه فرهنگي خانه خرد، قم، چاپ اول، 1377.